In de collectie van het Stedelijk Museum te Vianen
bevindt zich een zeer fraai exemplaar van de "Biblia", uitgegeven door Jacob en Hendrik Keur te Dordrecht in 1756. Aan Het Eerste Boeck Mosis, Genaemt Genesis gaat een wereldkaart vooraf, gegraveerd door D. Stopendaal. De tekst op de rugzijde van die kaart begint bij de schepping: Na dat de Eeuwige ende Almachtige Godt In den beginne op den eersten dagh door sijn Woort uyt niet geschapen hadde den Hemel, ende de Aerde.
Wereldkaart Gravure van D. Stoopendaal uit "Biblia", uitgegeven door Pieter en Jacob Keur te Dordrecht, 1756. Vianen, Stedelijk Museum. (Foto: Utrecht, Gemeentelijke Fotodienst)
Eeuwenlang heeft de bijbel en de christelijke leer de visie op hemel en aarde bepaald. In de 6de eeuw vóór onze tijdrekening veronderstelde de Griek Pythagoras - waarschijnlijk als eerste - dat de aarde bolvormig was. In de 3de eeuw stelde Eratosthenes als eerste een handboek over aardrijkskunde op: "Geographica". Deze Griek, die eveneens overtuigd was dat de wereld een bol was, berekende toen de omtrek van de aarde op ongeveer 40.000 km.
Ongeveer 500 vóór onze tijdrekening bedacht de Griek Thales van Milete, dat de aarde een cilindervormige massa was, die in het water dobberde. Griekenland was het centrum! De theorie, dat de aarde een bol was, werd in de 6de eeuw door de monnik Cosmas Indicopleustes in zijn "Topographia Christiana" belachelijk gemaakt: het was een zinloze gedachte, maar vooral in strijd met de leer van bijbel en kerk. De kerk had haar eigen visie: de wereld was een plat, rond vlak, omgeven door water. In die vorm is de aarde te vinden op middeleeuwse kaarten.
In deze zogenaamde T-kaarten werd de cirkel - de aarde dus - T-vormig in drieën verdeeld, waardoor de drie, toen bekende werelddelen een plaats konden krijgen: Azië boven, Europa en Afrika onder. Vrijwel steeds is op deze kaarten het oosten boven, met het aardse paradijs aan de uiterste rand van het aardvlak. In het centrum lag Jeruzalem! Ook was - ten zuiden van de Rode Zee - het onbekende vierde werelddeel aangegeven, dat, zoals men toen geloofde, wegens de enorme hitte niet te betreden was.
De T-kaarten waren niet gericht op de praktijk; ze waren de weergave van de voorstelling, die men van de wereld had. Het zal inmiddels duidelijk zijn dat tussen de T-kaarten en de wereldkaart in de bijbel van Jacob en Hendrik Keur een wereld ligt.
Dit artikel is overgenomen uit het tijdschrift nr 3/4, 9de jaargang 1984, 'Eeuwenoude kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfherenlanden'. Auteurs: J.A.L. de Meyere en J.M.M. Ruijter. Het volgende artikel is: Vianen op een Romeinse kaart?. Voor het overzicht van alle artikelen zie: 'Kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfheerenlanden’.