Vianen op een Romeinse kaart?  

In de Griekse oudheid bestond,

In de Griekse Oudheid  bestond, zoals we zagen, belangstelling voor de sfericiteit - de bolvormigheid - van de aarde. De geografische kennis nam bij de Grieken een enorme vlucht. Niet in het minst was dat te danken aan de veroveringstochten, die de Grieken, en later ook de Romeinen, ondernamen. Alexander de Grote liet bijvoorbeeld tijdens zijn veroveringsreizen verslagen opmaken, waarin tal van gegevens werden genoteerd, die leidden tot een betere kennis van de geografie.

Een deel van de geografische kennis, zoals die in de oudheid bestond, is dankzij Romeinse auteurs uit het begin van onze jaartelling overgeleverd aan middeleeuwse geleerden. Wat daar toen nog niet bij hoorde, was het werk van Claudius Ptolemaeus. Zijn geschriften werden in het westen eerst na de inname van Konstantinopel in 1452 bekend. Deze werken, die Ptolemaeus rond het jaar 150 schreef, waren van groot belang. Zijn meest belangrijke werk was "Geographia", waarin hij onder meer aanwijzigingen gaf voor het vervaardigen van kaarten.

Eén van de oudste kaarten, waarop een gedeelte van Nederland voorkomt, danken we aan de Romeinen. Het is de zogenaamde Peutinger-kaart. Over de datering bestaat verschil van mening; de eerste helft van de 5de eeuw is echter een aanvaardbare periode van ontstaan van de originele kaart. De Peutinger-kaart is in feite een schematisch overzicht van de hoofdwegen in het Romeinse rijk. Nederland is op deze kaart niet herkenbaar aan de vormen van het land of van bepaalde gebieden, maar aan enkele Latijnse namen, die op de kaart vermeld staan.

De originele kaart is niet bekend. De bestaande kaart - 11 biaden van ongeveer 34 cm hoog en een totale lengte van bijna 7 meter- is een kopie op perkament, uit de 12de eeuw of het begin van de 13de eeuw. Deze kaart werd ontdekt door de Weense geleerde Konrad Celtes, die het dokument in 1508 legateerde aan de Augsburger raadsheer Konrad Peutinger. Na diens dood, in 1547, ging de kaart over in diverse handen, om tenslotte in 1738 terecht te komen in de Nationalbibliothek te Wenen.

Kaart met "Romeynsche heirbaanen" door Nederland. Gravure uit "Aloude Hollandsche Histori..." geschreven door G. van Loon en uitgegeven te 's-Gravenhage, 1734. Vianen, Partikulier bezit. (Foto Duijvesteincollectie)

De aanduiding "Tabula Peutingeriana" - Peutinger-kaart - komt voor het eerst voor in Petrus Bertius' "Theatrum Geographiae Veteris", in 1619 te Amsterdam uitgegeven door Jodocus Hondius. De "Tabula Peutingeriana" was de basis voor een "Landkaart verbeeldende de twee Romeynsche heirbaanen", die voorkomt in "Gerard van Loons Aloude Hollandsche Histori der Keyzeren, Koningen, Hertogen en Graaven ...", uitgegeven te 's-Gravenhage in 1734.

In het midden van die "Landkaart" komt "Levefanum" voor, met als bijschrift "Veane". Kortom: Levefanum was Vianen, een pleisterplaats op een van de Romeinse wegen in het land der Batavieren. De opvatting is volstrekt fout, simpelweg omdat Vianen ten tijde van de Romeinen een drassig, ondoor dringbaar gebied was. Van een pleisterplaats was, hoe dan ook, geen sprake.

Voor de Nederlandse kartografie is de Peutinger-kaart, als één van de oudste kaarten van dit gebied, van bijzondere betekenis. Voor Vianen was die kaart aanleiding tot fantasie: een heel bijzondere betekenis dus!

Dit artikel is overgenomen uit het tijdschrift nr 3/4, 9de jaargang 1984, 'Eeuwenoude kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfherenlanden'. Auteurs: J.A.L. de Meyere en J.M.M. Ruijter. Het volgende artikel is: Een nieuw wereldbeeld. Voor het overzicht van alle artikelen zie: 'Kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfheerenlanden’.