In 1672 - in hetzelfde jaar waarin de drukkerij van Blaeu door brand verwoest werd - werd Nederland bedreigd door de Fransen, de Engelsen en de Duitsers.

vianen in outheeden van rademaker

Stadsprofiel van Vianen. Gravure van A. Rademaker uit "Tegenwoordige Staat", uitgegeven door I. Tirion, Amsterdam 1749. Vianen, Partikulier bezit. (Foto: Google books Nederlandsche outheeden en gezigten)

De Gouden eeuw was voorbij, ook voor de kartografie. Dat betekent echter niet dat er op dat gebied niets meer gebeurde. Van belang waren vooral de militaire kaarten, de waterstaatkundige kaarten, en de topografische kaarten en beschrijvingen.

Militaire kaarten werden gemaakt in opdracht van de Raad van State. Ze waren geheim, zodat ze door de burgers niet gebruikt konden worden. Op de waterstaatkundige kaarten wordt in het volgende artikel nader ingegaan.

In de 18de eeuw nam de bevolking niet toe en evenmin was er sprake van stadsuitbreiding. Men kon dus - afgezien van eventuele wensen voor allerlei dekoratieve toevoegingen - volstaan met bestaande kaarten en plattegronden. Zo gaven Covens en Mortier bijvoorbeeld kaarten en plattegronden uit, die eerder door Frederik de Wit waren verspreid. Ze hadden namelijk de koperplaten van De Wit opgekocht.

Uitgevers beperkten zich echter niet tot de heruitgave van bestaand materiaal. Ze speelden in op de lokale trots, de eigenwaarde van de eigenaars van landhuizen en landgoederen, het gevoel voor natuur en idylle, en de reislust. Naast panoramaplans van steden, parken en landgoederen, verschenen allerlei publikaties, die we als de voorlopers van de hedendaagse reisgidsen zouden kunnen beschouwen. De "Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden", die in twaalf delen verscheen bij Isaac Tirion - hij was afkomstig uit Utrecht, maar vestigde zich in Amsterdam -, is wel het meest bekende voorbeeld.

almanak

Stadsprofiel van Vianen. Anonieme houtsnede, uit "Enkhuizer Almanak", 1837. Vianen, Partikulier bezit. (Foto: Utrecht, Gemeentelijke Fotodienst)

De prenten, die in de "Tegenwoordige Staat" voorkwamen, werden ook los verkocht. En in elk geval werden ze decennia lang gekopieerd. Zo zien we bijvoorbeeld het stadsprofiel van Vianen, zoals dat in de "Tegenwoordige Staat" voorkomt, opnieuw verschijnen in de "Enkhuizer Almanak" van 1837. In de 18de eeuw werd op kartografisch gebied niet meer het niveau van de 17de eeuw bereikt. Fraai materiaal was er wel, maar met de precisie nam men het niet zo nauw, echter met uitzondering van de militaire kaarten en de waterschapskaarten.

Dit artikel is overgenomen uit het tijdschrift nr 3/4, 9de jaargang 1984, 'Eeuwenoude kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfherenlanden'. Auteurs: J.A.L. de Meyere en J.M.M. Ruijter. Het volgende artikel is: Waterschapskaarten. Voor het overzicht van alle artikelen zie: 'Kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfheerenlanden’.

Meer over: Vianen in de Tegenwoordige Staat De Vereenigde Nederlanden Volume 7, I TirionA Rademaker

We use cookies

Wij gebruiken cookies op onze web site. Sommigen zijn essentieel voor het correct functioneren van de site, terwijl anderen ons helpen om de site en gebruikerservaring te verbeteren (tracking cookies). U kan zelf kiezen of u deze cookies wil toestaan of niet. Let op dat als u onze cookies weigert mogelijk niet alle functies van de site beschikbaar zijn.