29 november, 2020

 Als vervolg op de eerdere publicatie uit het AD van 24 november 2020 op de website over het gevonden massagraf in Vianen achter de Blauwpoort hieronder een eerste analyse van Hans Kluit, bestuurslid van de historische vereniging.

 

Het raadsel van Vianen 

Op een onverwachte manier kwam Vianen in het nieuws. Wereldnieuws zelfs, want ook Engelse en Amerikaanse kranten maakten er melding van.

Bij het opengraven van een in het verleden gedempt deel van de stadsgracht kwam een tiental skeletten tevoorschijn. Archeologisch onderzoek leverde op dat het er veel meer waren. Na ruim een week graven blijkt dat het om wel 60 tot 80 personen zou kunnen gaan, verspreid over een oppervlak van 3 bij 11 meter.

Voorlopig is de vondst met raadsels omgeven.

In de middeleeuwen, en ook nog ver na de Reformatie, werden doden bij kerken of kloosters begraven. Niet in een massagraf buiten de stadsmuren zoals hier het geval is.

De lichamen blijken in kisten te zijn begraven. Kisten met een voeteneind dat smaller is dan het hoofdeind. De kisten lagen om en om, strak tegen elkaar aan, in drie lagen opgestapeld. De houten kisten zijn helemaal vergaan, maar spijkers zijn teruggevonden. Door het vergaan van de kisten zakte de erboven liggende kleilaag en door dat gewicht zijn de skeletten samengeperst en beschadigd. Er is vrijwel geen enkele schedel meer heel.
Deze manier van begraven duidt erop dat het om een eenmalige begrafenis ging. Een waarbij in korte tijd veel doden tegelijk ter aarde moesten worden besteld.

Het ligt dus voor de hand om uit te gaan van een of andere calamiteit.

Over de datering valt vrij weinig te zeggen, ergens tussen de late middeleeuwen en de 17de of 18de eeuw werd gemeld in de kranten. Ook wisten de media te melden dat het om jonge mannen zou gaan tussen de 15 en de 30 à 40 jaar oud. Maar uit informatie van de aan het werk zijnde archeologen bleek dat die constateringen hoofdzakelijk afkomstig zijn van de pers zelf. Aan de hand van de verhouding tussen bekkenbreedte en schouderbreedte kan op het eerste gezicht wel iets gezegd worden over of het om mannen of vrouwen gaat, maar bij samengedrukte skeletten is dat lastiger. Jonge kinderen lijken er in elk geval niet bij te zijn, iets wat je bijvoorbeeld bij een epidemie zou verwachten. Maar ook over de doodsoorzaak kan pas iets gezegd worden na uitgebreid onderzoek.

Skeletten 01

Als we uitgaan van een calamiteit kunnen we bijvoorbeeld denken aan een besmettelijke ziekte of oorlogsgeweld. Hierover is in de Viaanse geschiedenis wel iets bekend. Besmettelijke ziektes kwamen vanaf de middeleeuwen ook in Vianen voor, om te beginnen met de pest en in de 19de eeuw de cholera.

Over sterftecijfers weten we, behalve over de 19de-eeuwse cholera-epidemieën vrij weinig in Vianen. Maar die cholera-epidemieën kunnen we uitsluiten.

Daarover is wel voldoende bekend. Uit de gegevens van de burgerlijke stand blijkt dat de cholera-uitbraken van 1832/1833 en 1853/1854 in de sterftecijfers nauwelijks terug te vinden zijn. Wel iets meer sterfte dan gemiddeld, maar dat blijft min of meer binnen de normale bandbreedte. De uitbraken van 1848/1849 en 1866/1867 zijn daarentegen wel duidelijk in de cijfers terug te vinden. In beide gevallen overleden er in Vianen ruim twee keer zoveel mensen als gemiddeld. Maar dat ging dan om een oversterfte van 60 of 70 mensen, verspreid over een seizoen. Dus geen enkele reden om een massagraf te verwachten.

Een vergelijkbaar verhaal geldt waarschijnlijk voor vroegere epidemieën, hoewel daar geen Viaanse cijfers van beschikbaar zijn.

Verder speculerend komen we uit bij oorlogsgeweld.

Daarvan zijn ook episodes aan te wijzen in de Viaanse geschiedenis. Een paar daarvan kunnen we uitsluiten. De bezetting door Spaansgezinde troepen in 1567 zal wel met geweld gepaard zijn gegaan, maar of daarbij tientallen Vianezen het leven hebben gelaten lijkt niet waarschijnlijk. Hendrik van Brederode was met zijn troepen al verdwenen. Ook de terechtstellingen na veroordelingen door de Raad van Beroerten komen niet in aanmerking. Dat ging wel om een flink aantal doodvonnissen, maar geen 60 of 80.
In het Rampjaar 1672 was Vianen blijkens een ‘Acte van Neutraliteit’ die in het stadsarchief wordt bewaard geen partij in de oorlogsvoering. Wel is Ameide platgebrand, maar zouden slachtoffers in Vianen buiten de stadsmuur begraven zijn?

Een goede ‘kans’ maakt misschien de Utrechtse overval van 1482. Nadat een Viaanse mol de Oostpoort wist open te zetten werd de stad inclusief kasteel Batestein door de Utrechters met veel geweld ingenomen. Dat er slachtoffers gevallen zijn, is bekend. De Brederodekroniek geeft een uitgebreide beschrijving van wat er toen gebeurd is. Maar of dat voor 100% waarheidsgetrouw is en om hoeveel slachtoffers het ging is niet duidelijk.

Kortom, eigenlijk weten we nog niks. En het kan ook nog wel even duren voor we meer weten. Nadat het veldonderzoek is afgerond hebben de archeologen wettelijk gezien twee jaar de tijd voor een definitieve rapportage. De grote aantallen skeletten zullen schoongemaakt en onderzocht moeten worden en dit zal behoorlijk wat tijd kosten

 

 

We use cookies

Wij gebruiken cookies op onze web site. Sommigen zijn essentieel voor het correct functioneren van de site, terwijl anderen ons helpen om de site en gebruikerservaring te verbeteren (tracking cookies). U kan zelf kiezen of u deze cookies wil toestaan of niet. Let op dat als u onze cookies weigert mogelijk niet alle functies van de site beschikbaar zijn.